Leefstijlpijlers en gezond leven met kanker
De MMV is gespecialiseerd in voeding, maar onderzoekt Gezond Leven met Kanker breder vanuit zes leefstijlpijlers die met elkaar samenhangen: voeding, beweging, verbinding (waaronder sociaal leven en zingeving), bestaanszekerheid, rust en herstel (waaronder slaap en ontspanning) en middelen.
De zes leefstijlpijlers die de MMV gebruikt om verschillende invalshoeken en de dynamische samenhang ertussen te benaderen, zijn mede gestoeld op de definitie van Positieve Gezondheid, het leefstijlroer van Arts en Leefstijl en de door ZonMW erkende pijler ‘Sociaal en fysieke Omgeving’ (ZonMW 2017) en nader uitgewerkt tijdens het onderzoek Ondergewicht bij kanker (2023-2024).
Om de context van gezondheid en kanker bij patiënten goed in kaart te brengen en te onderzoeken, heeft MMV de leefstijlpijlers uitgewerkt en nader gedefinieerd voor de leden (zelfonderzoek), maar ook voor verder wetenschappelijk onderzoek.
Voeding is een fundamentele leefstijlpijler in de behandeling en ondersteuning van gezondheid bij kankerpatiënten en het vertrekpunt van waaruit de andere leefstijlpijlers worden betrokken en interactie hebben met elkaar. Gezonde voeding is essentieel in het ondersteunen van gezond leven. Het gaat hier om 1) gezonde voeding en 2) een gezonde inname en opname van voeding in het spijsverteringskanaal om zo het lijf te voorzien van de juiste stoffen.
Het onderwerp is van vitaal belang binnen de context van de MMV, waarbij voeding centraal staat als een strategie om de gezondheid te bevorderen en de negatieve effecten van kanker en de behandeling te verminderen. Daarom is het noodzakelijk om de expliciete rol van voeding te benadrukken binnen deze context, zowel als zelfstandig leefstijlelement als in samenspel met andere factoren.
Bij Voeding als leefstijlpijler wordt er gekeken naar het totale plaatje van de voeding. Niet alleen naar de werkelijke fysieke voeding en de ingrediënten. Ook naar wanneer eet je, wat eet je wanneer, hoe vaak eet je op een dag en hoe eet je (bv. samen of alleen) en wanneer eet je niet. Alles wat wij tot ons nemen is voeding en dus van belang.
De invloed van voeding op de conditie en kwaliteit van leven van mensen met de ziekte kanker kan niet worden onderschat. Voeding heeft een positieve invloed op gewicht, darmwerking, conditie, weerstand, stress, het hormoonstelsel en slaap. Tijdens de ziekte en/of behandeling kan de eetlust verminderd zijn, maar ook problemen met slikken waardoor de voedselinname vaak onvoldoende is. Bovendien kan het vermogen van het lichaam om voedingsstoffen op te nemen verstoord raken als gevolg van het type kanker en als bijwerking van de gevolgde behandeling. Niet alleen het type kanker maar ook de gevolgen van een veranderde voedselinname en/of opname leiden tot een metabolisme verandering in het lichaam. Dit alles kan leiden tot allerlei ongewenste lichamelijke bijeffecten (ondervoeding, ondergewicht, overgewicht enzovoort). En deze effecten kunnen de prognose en kwaliteit van leven negatief beïnvloeden. Daarom is vanuit de MMV een sterke focus op voeding in combinatie met leefstijl.
Beweging bevordert de stroming van (vloei)stoffen die belangrijk zijn in het onderhouden van een gebalanceerd immuunsysteem. De effecten op gezondheid zijn veelal positief maar de mate van beweging en in hoeverre deze is aangepast op de situatie, conditie en verdere staat van het lichaam bepaalt of bewegen gezond of schadelijk kan zijn. In zeer kwetsbare gezondheidssituaties heeft rust en voeding prioriteit en moet bewegen soms (tijdelijk) afgeraden worden. Bewegen kost vanzelfsprekend energie, die door een goede voeding moet worden ondersteund maar ook door voldoende rust en herstel. Beweging is niet alleen het alom bekende sporten maar ook juist de dagelijkse beweging die we krijgen door traplopen, boodschappen doen, het huishouden en dat blokje om. Bij beweging rekenen we met alles wat niet zitten of liggen is. Elke activiteit telt voor de beweging van ons lichaam.
Regelmatig sporten of bewegen bevordert de gezondheid. Hierover lijkt consensus in de wetenschappelijke gemeenschap. Lichaamsbeweging kan een rol spelen bij:
- vergroten van de spiermassa
- stimuleren van de eetlust
- bevorderen van de algehele fysiologische functie
In het algemeen wordt aangenomen dat lichaamsbeweging een positieve invloed heeft op het energiemetabolisme, waardoor het lichaam efficiënter calorieën verbrandt en de spiermassa behouden blijft. Buiten de versterking en stimulering van ons bewegingsstelsel en ons metabolisme heeft beweging een positieve invloed op veel andere systemen in ons lichaam zoals:
- hormoonstelsel
- zenuwstelsel (inspanning-ontspanning)
- bloedsomloop
- ademhalingsstelsel
Rust en Herstel geeft het lichaam de mogelijkheid tot ontspanning. Ontspanning speelt een cruciale rol in het verminderen van stress door het balanceren van ons zenuwstelsel. Het verminderen van lichamelijke en mentale stress heeft een significante invloed op de algemene gezondheid en kwaliteit van leven. Stress activeert het sympathische zenuwstelsel en verhoogt de cortisolniveaus, wat o.a. kan leiden tot hoge bloeddruk, verhoogde of onderdrukte eetlust, verhoogde bloedsuiker, spijsverteringsproblemen en spierafbraak. De ontspanningstechnieken die bij Rust en Herstel horen, zoals diepe ademhaling, meditatie, yoga en massage verlagen de cortisolniveaus, ondersteunen eetgewoonten te verbeteren, bevordert de slaapkwaliteit en verbetert de algehele gemoedstoestand. Bij mensen met kanker kan bijvoorbeeld massage pijn, angst, depressie en stress verminderen, de stofwisseling en voedselopname verbeteren, en de eetlust verhogen, wat allemaal bijdraagt aan een betere kwaliteit van leven en verbeterde weerstand. Een geïntegreerde aanpak die stress vermindert door ontspanning, gecombineerd met een gezond dieet en regelmatige lichaamsbeweging is essentieel voor de gezondheid en algemeen welzijn.
De verkenning van zingeving, verbondenheid, en de relatie met kanker en ondergewicht geeft inzicht in de complexe dynamiek tussen psychosociale factoren en fysieke gezondheid. Het bewustzijn van zingeving in het licht van identiteit en wat voor het individu echt van belang is. De emotionele, mentale, morele en praktische steun bieden aanknopingspunten voor positieve effecten op iemands gezondheid. Op wetenschappelijk vlak is het bewijs helaas nog dun en indirect. Waarschijnlijk worden de fysiek meetbare effecten van zingeving overschaduwd door de effecten van bijvoorbeeld voeding en beweging. De basis voor zingeving ligt waarschijnlijk in de beïnvloeding van de hormoonhuishouding en de werking van de verschillende hormonen.Wat weer van invloed is op de ziekte en prognose bij kanker en algemeen welzijn.
Onder de leefstijlpijler “verbinding” vallen de volgende sub thema’s:
- Verbinding met jezelf – Emotioneel en mentaal welzijn
- Verbinding met anderen – Gezonde relaties en een sociaal supportnetwerk
- Verbinding met het grotere geheel en wat echt belangrijk voor je is – Zingeving
Gezonde verbinding kan op meerdere manieren positief bijdragen aan het verloop van kanker:
- Emotionele steun: Helpt bij het omgaan met de psychologische stress van de ziekte.
- Praktische steun: Hulp bij dagelijkse taken en medische afspraken.
- Morele steun: Verhoogt het zelfvertrouwen en de motivatie tijdens de behandeling.
- Mentaal en emotioneel welzijn: Bevordert een positieve mindset, wat gunstig kan zijn voor de behandeling en herstel.
- Gezonde eetgewoonten: Ondersteunende relaties stimuleren gezonde leefstijlkeuzes.
- Zingeving, Verbondenheid en ervaring van gezondheid
De leefstijlpijler “Middelen” wordt tot op heden vooral gedefinieerd als het gebruik van Roken, Drugs, Alcohol, Cannabis en medicijnen. De focus is dan vaak op het negatieve effect van deze middelen, het gebruik voor gezondheidsdoeleinden en op ziekteverloop. Hierbij is aandacht voor ‘verslaving aan deze middelen’ ook relevant onder deze leefstijlpijler. Zeker als men kijkt naar stress en middelen gebruik. Medicijnen hebben een gezondheidsdoel voor ogen. Een positief en ondersteunend effect op de behandeling, genezing of een vermindering (of onderdrukking) van de symptomen van een ziekte. Echter, medicijnen hebben ook bijwerkingen, die invloed kunnen hebben op de gezondheid en kwaliteit van leven. Verder zijn er ook voorbeelden waarbij bepaalde middelen en drugs worden ingezet om een positief gezondheidsdoel te halen. Een voorbeeld daarvan is bijvoorbeeld het gebruik van THC-olie – CBD-olie of amfetamine voor bepaalde psychiatrische aandoeningen.
Op het raakvlak van voeding en middelen hebben we nog een groep producten/middelen die de aandacht verdient. Namelijk, voedingssupplementen, drink- en sondevoeding, kruiden, preparaten, etherische oliën en veel meer combinaties die onder middelen zouden moeten vallen. Veel van deze middelen worden additioneel ingezet voor gezondheidswinst en de beleving van meer welzijn. Deze middelen hebben meestal een positief effect op onze gezondheid. Er zijn echter ook bijwerkingen en mogelijke interacties tussen diverse middelen.
Deze leefstijlpijler ligt ten grondslag aan het welbevinden van een mens/patiënt en bestaanszekerheid is vaak een onderliggende voorwaarde voor een goede score op de overige leefstijlpijlers. Het is een breed thema dat het volgende behelst.
Gezondheid beïnvloedt de bestaanszekerheid, maar dit effect bestaat ook andersom. Als men plotseling ziek wordt, kan men inkomen en perspectief verliezen, de carrière wordt vaak beperkt, men krijgt vaak meer zorgkosten en zorgtijd en minder energie en ga zo maar door. Daarnaast lijdt, als het bestaan onzeker is, de gezondheid daar vaak onder en zijn de omstandigheden minder ideaal om gezond te leven. Denk bijvoorbeeld aan stress, ongezonde voeding, etc. Dit kan de gezondheid en genezing beïnvloeden.
De literatuur laat de volgende effecten zien van bestaansonzekerheid op de gezondheid van mensen in het algemeen
- Verhoogd stressniveau
- Slechte gezondheidsresultaten
- Beperkte toegang tot gezondheidszorg
In de studies die zich specifiek op kankerpatiënten richten, waren er een aantal additionele effecten te vinden:
- Verhoogde stress en angst niveaus
- Vertraagde behandeling en follow-up
- Lagere kwaliteit van leven
- Minder therapietrouw en een slechtere verbinding met de artsen
Interactie leefstijlpijlers
De wetenschap heeft de effecten van interventies op de gezondheid, gebaseerd op de bovenstaande leefstijlpijlers, voor een groot deel kunnen onderbouwen. Ook de effecten hiervan op kanker, het verloop en de prognose zijn wetenschappelijk beschreven. Het is belangrijk te onderkennen dat de interactie tussen de leefstijlpijlers ook belangrijk is in het bepalen van de interventies. Daarnaast heeft het bestaan van de individuele mens en context weer invloed op de leefstijlpijlers. Het is daarom van belang dat interventies op de leefstijlpijlers zijn afgestemd op individu en context. Verschillende leefstijlpijlers, zoals Voeding, Beweging en Rust en Herstel, hebben een sterke interactie met elkaar. Om gezondheidswinsten te boeken is het van belang dat de verschillende leefstijlpijlers op elkaar afgestemd worden. Hierbij is het van belang om te realiseren dat het individu de regie heeft in de prioritering van welke leefstijlpijler in het moment voorrang heeft. En verder is het een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de persoon, zijn/haar zorgnetwerk en de zorgprofes-sionals.
